ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ
ΑΔΡΑΝΕΣ ΥΛΙΚΟ - Υλικό που δεν λαμβάνει μέρος στη διαδικασία πήξης του μείγματος.
ΑΛΦΑΔΙΑΖΩ - Η διαδικασία κατά την οποία ευθυγραμμίζουμε μια επιφάνεια με κάποιο εργαλείο.
ΑΜΜΟΣ - Φυσικό ή τεχνητό υλικό με ποικιλία χρωμάτων, ιδιαίτερα δημοφιλές η λευκή ή η ελαφρά ροζ άμμος. Διακρίνεται σε θαλασσινή, λατομική, χαλαζιακή, κολινική κ.τ.λ.
ΑΣΒΕΣΤΗΣ - Ή υδράσβεστος ή οξείδιο του ασβεστίου και προέρχεται από τον ασβεστόλιθο με μεγάλα ποσοστά ανθρακικού ασβεστίου από φρύξη.
ΒΕΡΝΙΚΙ (ή λούστρο) - Ρευστή, ρητινώδες ουσία που χρησιμοποιείται ως επίχρισμα σε ξύλινες, μεταλλικές ή δερμάτινες επιφάνειες για προστασία, στίλβωση ή χρωματισμό.
ΒΟΤΣΑΛΟ - Μικρή στρογγυλεμένη από τη τριβή του νερού πέτρα που βρίσκει κανείς σε διάφορα χρώματα.
ΕΜΒΛΗΜΑ - Ψηφιδωτή παράσταση, πολύ κομψή και με μεγάλη τέχνη ψηφοθετημένη. Εμβλήματα θεωρούνται όχι μόνο οι κεντρικές παραστάσεις σε φέρουσες κατασκευές αλλά γενικά οι κεντρικές παραστάσεις. Θεωρείται ότι πιθανός πατέρας του εμβλήματος είναι ο Σώσος, Έλληνας ψηφοθέτης από την Πέργαμο.
ΕΝΕΡΓΑ ΥΛΙΚΑ - Τα υλικά αυτά που λαμβάνουν μέρος στη διαδικασία πήξης του μείγματος.
ΕΝΤΟΙΧΙΟ (ή επιτοίχιο) - Όταν κάτι κατασκευάζετε, εκτίθεται ή προορίζεται να τοποθετηθεί στο τοίχο.
ΕΠΙΔΑΠΕΔΙΟ (ή δαπέδου) - Όταν κάτι κατασκευάζεται, εκτίθεται ή προορίζεται να τοποθετηθεί στο έδαφος.
ΘΗΡΑΪΚΗ ΓΗ - Είδος χώματος που προέρχεται από ηφαιστειακά κατάλοιπα και που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία τσιμέντων ή ως μονωτικό υλικό.
ΚΑΒΑΛΕΤΟ - Ξύλινη συνήθως και πτυσσόμενη κατασκευή με τρία πόδια. Επάνω στην οποία στηρίζεται συνήθως ένας ζωγραφικός πίνακας, όσο διάστημα τον δουλεύει ο καλλιτέχνης ή όταν εκτίθεται σε έκθεση ή σε ιδιωτικό χώρο.
ΚΑΜΠΟΤΟ - Χοντρό βαμβακερό ύφασμα, το οποίο δεν έχει υποστεί λεύκανση με ειδική επεξεργασία, έχει απλή ύφανση.
ΚΑΠΛΑΜΑΣ - Λεπτό φύλλο ξύλου με το οποίο επενδύεται μια επιφάνεια από ξύλο κατώτερης ποιότητας.
ΚΕΡΑΜΙΔΟΣΚΟΝΗ (ή τουβλόσκονη) - Σκόνη που προέρχεται από θρυμματισμένο κεραμίδι.
ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΑ ΥΛΙΚΑ - Ότι έχει δημιουργηθεί με ανθρώπινη παρέμβαση.
ΚΟΝΙΑΜΑ (ή σοβάς) - Ημίρρευστο ομοιογενές μείγμα από νερό, άμμο και τσιμέντο σε συγκεκριμένες αναλογίες, που σταθεροποιείται και σκληραίνει έπειτα από ορισμένο χρόνο και το οποίο χρησιμοποιείται ανάλογα με τη σύνθεση σε οικοδομικές κατασκευές.
ΚΟΛΛΑ - Γενική ονομασίας ρευστής ή στερεάς ουσίας που έχει την ιδιότητα να κολλά δύο ή περισσότερες επιφάνειες τις οποίες φέρνουμε σε επαφή.
ΚΟΦΤΗΣ (ή κεραμιδοκόφτης) - Εργαλείο χειρός για τον τεμαχισμό μαρμάρου ή πέτρας.
ΚΑΛΟΥΠΩΝΩ /ΞΕΚΑΛΟΥΠΩΝΩ - Η διαδικασία προσθήκης/αφαίρεσης περιμετρικά από το έργο μας τα ξύλινα πηχάκια και τους σφυχτήρες.
ΚΡΑΚΕΛΑΡΙΣΜΑ (ή ραγίσματα) - Μικρή ρωγμή στην επιφάνεια του αντικειμένου χωρίς να έχει επέλθει σπάσιμο των αντικειμένων.
ΛΑΒΙΔΑ (ή τσιμπίδα) - Όργανο που αποτελείται συνήθως από δύο όμοια σκέλη ενωμένα στη μία τους πλευρά, το οποίο χρησιμοποιείται για να πιάνουμε, να συγκρατούμε, να κόβουμε ή να μετακινούμε κάτι, συγκρατώντας το μεταξύ δύο ελεύθερος άκρων.
ΜΑΡΜΑΡΟ - Μονόμικτο πέτρωμα, αποτελούμενο μόνο από ασβεστίτη, προϊόν ανακρυστάλλωσης ασβεστόλιθων. Η λέξη ετυμολογείται από την αρχαιοελληνική μάρμαρος δηλαδή ‘λαμπερός λίθος’. Σκληρό κρυσταλλικό ασβεστούχο πέτρωμα, λευκού ή άλλου χρώματος.
ΜΕΡΟΣ - Μονάδα μέτρησης των υλικών.
ΜΙΓΜΑ - Ένα σύνολο αδρανών και ενεργών υλικών αναμειγμένα μεταξύ τους.
ΜΥΣΤΡΙ - Εργαλείο το οποίο αποτελείται από χαλύβδινο έλασμα τριγωνικού σχήματος από ξύλινη ή μεταλλική λαβή.
ΝΟΤΙΖΩ (ή ραντίζω ή ψεκάζω) - Μα επιφάνεια με νερό ή άλλο υγρό ώστε να έχει την αίσθηση του βρεγμένου.
ΠΑΧΥΡΡΕΥΣΤΟ/ ΛΕΠΤΟΡΡΕΥΣΤΟ - Το μείγμα που έχει πυκνή ή αραιή σύσταση.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΩΡΙΜΑΝΣΗΣ - Το χρονικό διάστημα που χρειάζεται το κονίαμα μα από ρευστό να γίνει συμπαγές.
ΠΕΤΡΑ-Συμπαγές και σκληρό ορυκτό που συναντάται σε μεγάλη έκταση στην επιφάνεια ή στο εξωτερικό του στερεού φλοιού της γης.
ΠΗΧΑΚΙΑ-Ξύλινοι ράβδοι.
ΣΤΑΔΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ (Έμμεσος Τρόπος)
πηγη
1 ΒΗΜΑ- ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΟΣΟι παράγοντες που θα καθορίσουν την επιλογή του θέματος είναι το μέγεθος του, οι λεπτομέρειες του, αν έχουν οι μορφές περιγράμματα ή όχι και τα χρώματα του έργου. Πρώτο και κύριο είναι το μέγεθος γιατί αν το σχέδιο είναι μεγάλο η απόδοση του σε ψηφιδωτό θα είναι ακόμα μεγαλύτερη και συνεπώς μεγαλύτερο το βάρος. Δουλεύουμε με υλικά όπως το μάρμαρο ή το σμάλτο που είναι δύσκολο να κοπούν σε πολύ μικρά κομμάτια γι’αυτό είναι δύσκολη η απόδοση των λεπτομερειών. Η απόδοση των γεωμετρικών σχημάτων είναι πιο εύκολη και αισθητά πιο καλή με σχέση με μορφές χωρίς περιγράμματα ή ακαθόριστα σχήματα. Τα χρώματα του έργου, θα μας κατευθύνουν και στην επιλογή των υλικών με των οποίων θα δουλέψουμε, γήινα χρώματα μας παραπέμπουν σε φυσικά υλικά ενώ πιο έντονα χρώματα σε κατασκευασμένα υλικά. Ένας συνδυασμός αυτών θα μας δώσει ένα καλό οπτικό αποτέλεσμα.
Picasso - Girl on a pillow
ΛΙΣΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΚΑΙ ΥΛΙΚΩΝ ΑΝΑ ΣΤΑΔΙΟ
~ ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ ΥΦΑΣΜΑΤΟΣ
1) Ύφασμα μη χημικά επεξεργασμένο (κάμποτο) λίγο μεγαλύτερο από το μέγεθος της ξύλινης μας επιφάνειας.
~ ΝΤΥΣΙΜΟ ΞΥΛΙΝΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ
2) Ξύλινη επιφάνεια μεγαλύτερη από το έργο μας (το λιγότερο πέντε εκατοστά) κατά προτίμηση καπλαμά με πάχος δύο εκατοστά π.χ. το έργο μας είναι είκοσι εκατοστά επί τριάντα εκατοστά συν δύο εκατοστά περιθώριο περιμετρικά τότε τότε το ξύλινο πλαίσιο θα είναι στα εικοσιτέσσερα εκατοστά επί τριάντα τέσσερα εκατοστά. Επομένως η ξύλινη επιφάνεια το λιγότερο είκοσι εννιά εκατοστά επί τριάντα εννιά εκατοστά.
3) Πινέζες για τη συγκράτηση του υφάσματος περιμετρικά.
~ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ
4) Μαύρο στυλό όχι μαρκαδόρο ή άλλο χρώμα.
5) Το σχέδιο μας σε φωτοτυπία (mirror) στο μέγεθος που θέλουμε .
6) Χαρτοταινία για τη στερέωση του έργου.
7) Καρμπόν.
~ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΟΛΛΑΣ
8) Νερό –Μέλι – Αλεύρι.
9) Χολή Βοδιού (προαιρετικά).
10) Ένα σκεύος (π.χ. μπρίκι) και έναν αναδευτήρα.
11) Βάζο για την αποθήκευση.
~ ΥΛΙΚΑ ΨΗΦΙΔΩΝ
12) Φυσικά υλικά (για γήινα χρώματα) π.χ. μάρμαρο, βότσαλο.
13) Κατασκευασμένα υλικά (για έντονα χρώματα) π.χ. σμάλτο.
~ ΚΟΠΗ ΨΗΦΙΔΩΝ
14) Γάντια για προστασία.
15) Προστασία ματιών.
16) Κόφτη ψηφίδων (αν υπάρχουν μεγάλα κομμάτια πρώτης ύλης).
17) Τανάλια ψηφίδων (κεραμιδοκόφτης).
~ ΨΗΦΟΘΕΤΗΣΗ
18) Λαβίδα με κυρτή μύτη.
19) Καλαμάκι ξύλινο για να ανακατεύουμε την κόλλα.
20) Πινέλο μεγάλο, πλατύ και ίσιο για την απομάκρυνση της σκόνης.
21) Μαύρο στυλό για σχεδιασμό της φοράς της ψηφίδας.
22) Χάρακα για τις ευθείες γραμμές.
~ ΚΑΛΟΥΠΩΜΑ
23) Ξύλινα πηχάκια (2 εκ. επί 2 εκ. ή 4εκ. επί 4 εκ. ανάλογα με το μέγεθος του έργου).
24) Σφιχτήρες (6 ή 8 ανάλογα το μέγεθος του έργου).
~ ΥΛΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΝΙΑΜΑ
25) Αμμο λευκή (ή μαρμαρόσκονη).
26) Τσιμέντο λευκό(PORTLAND).
27) Σβησμένο ασβέστη.
28) Νερό.
29) Τουβλόσκονη (ή κεραμιδόσκονη) προαιρετικά.
~ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΚΟΝΙΑΜΑΤΟΣ
30) Μυστρί (ένα μικρό και ένα μεγάλο) .
31) Ψεκαστήρι νερού.
32) Πλέγμα μεταλλικό με κενά 1,2 εκ. επί 1,2 εκ. στις διαστάσεις του ξύλινου πλαισίου.
33) Κόφτη για το πλέγμα.
34) 2 λεκάνες.
35) Κόσκινο λεπτό.
36) Πινέλο πλατύ, μεγάλο και ίσιο με μακρύ στέλεχος.
~ ΧΡΟΝΟΣ ΩΡΙΜΑΝΣΗΣ
37) Ψεκαστήρι νερού.
38) Αντικείμενο με αιχμηρή μύτη (ακόμα και μια οδοντογλυφίδα) για την υπογραφή μας.
~ ΞΕΚΑΛΟΥΠΩΜΑ
39) Μαχαιράκι για να αφαιρέσουμε τις πινέζες.
~ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ
~ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ
40) Βούρτσα ημίσκληρη.
41) Ψεκαστήρι.
42) Πινέλο πλατύ μεγάλο.
~ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΟΝΙΑΜΑΤΟΣ
43) Υλικά κονιάματος στις αναλογίες του αρχικού μας μίγματος (ασβέστη, άμμο λευκή ή μαρμαρόσκονη, λευκό τσιμέντο Portland και Τουβλόσκονη αν χρησιμοποιήσαμε).
44) Πηχάκια ξύλινα.
45) Σφυχτήρες.
46) Ψεκαστήρι.
47) Κόλλα (συγκολλητική ουσία που τη προμηθευόμαστε από κατάστημα με είδη συντήρησης έργων τέχνης) προαιρετικά.
~ ΒΕΡΝΙΚΙ
48)Διαφανές, ματ και οικολογικό βερνίκι.
49)Πινέλο μεγάλο, πλατύ, ίσιο και με μακρύ στέλεχος.
3ο ΒΗΜΑ – ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΟΛΛΑΣ
Κόλλα ονομάζουμε κάθε ουσία που χρησιμεύει σαν συγκολλητική ύλη όταν παρεμβάλλεται ανάμεσα σε δύο επιφάνειες και τις συνδέει άμεσα, σταθερά και διαρκώς .
Η κόλλα που θα διαλέξουμε θα πρέπει να είναι υδατοδιαλυτή δηλαδή να έχει ως διαλύτη το νερό και κατ’ επέκταση να αφαιρείται από την επιφάνεια μόνο με τη χρήση νερού και βούρτσας. Στο εμπόριο κυκλοφορούν πολλές κόλλες σε σκόνη που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όπως ψαρόκολλα ή κουνελόκολλα (μπορούμε να τις βρούμε σε καταστήματα με είδη συντήρησης). Επίσης εύκολα κατασκευάζουμε αλευρόκολλα ή αλλιώς αμυλόκολλα. Μια υδατοδιαλυτή, οργανικής προέλευσης κόλλα με απλά υλικά που υπάρχουν σπίτι μας. Τα συστατικά είναι νερό, μέλι και αλεύρι. Εκτός από αυτά τα τρία βασικά συστατικά πολλοί προσθέτουν κατά την παρασκευή και χολή βοδιού, όπως την ονομάζουν, που είναι ένα υγρό συνθετικό υποκατάστατο της χολής βοδιού και χρησιμοποιείται για να διατηρηθεί περισσότερο καιρό η κόλλα μας (την προμηθευόμαστε από καταστήματα με είδη συντήρησης ).
ΥΛΙΚΑ
2 Φλιτζανάκια του καφέ νερό.
1 κουτάλι του γλυκού μέλι.
1 γεμάτο κουταλάκι του γλυκού αλεύρι.
1 κουταλάκι του γλυκού χολή βοδιού (προαιρετικά).
ΕΚΤΕΛΕΣΗ
Σε ένα μαγειρικό σκεύος τοποθετούμε δυο φλιτζάνια του καφέ νερό. Προσθέτουμε μια κουταλιά του γλυκού μέλι και ανακατεύουμε συνεχώς μέχρι να λιώσει για περίπου ένα λεπτό. Στη συνέχεια προσθέτουμε μια γεμάτη κουταλιά του γλυκού αλεύρι και συνεχίζουμε το ανακάτεμα μέχρι να γίνει ένα ομοιογενές μίγμα (περίπου δύο λεπτά). Θα πρέπει να συνεχίσουμε το ανακάτεμα για περίπου δέκα λεπτά μέχρι να πάρει μια – δυο βράσεις. Στον πάτο του μαγειρικού σκεύους θα δημιουργηθεί μια κρούστα δηλαδή θα ‘αρπάξει’ το μίγμα μας αλλά κάτι τέτοιο είναι αναπόφευκτο. Κατεβάζουμε το σκεύος από τη φωτιά και αφήνουμε να κρυώσει το μίγμα για δέκα λεπτά. Προαιρετικά μπορούμε να προσθέσουμε ένα κουταλάκι του γλυκού χολή βοδιού. Διατηρείται η κόλλα στο ψυγείο μέχρι και δύο εβδομάδες χωρίς τη χολή βοδιού.
4ο ΒΗΜΑ – ΠΡΟΕΡΓΑΣΙΑ ΥΦΑΣΜΑΤΟΣ
Κατά την κατασκευή του υφάσματος χρησιμοποιούνται διάφορες ουσίες όπως λευκαντικές και προσύμματα και για αυτό επιλέγουμε το κάμποτο, το ύφασμα με τη λιγότερο χημική επεξεργασία Πριν το ντύσιμο της ξύλινης επιφάνειας εμβαπτίζουμε το ύφασμα σε ζεστό νερό για την αποβολή των χημικών ουσιών και της κόλλας που περιέχει. Μόλις στεγνώσει το ύφασμα σιδερώνουμε και τοποθετούμε. Στο εμπόριο κυκλοφορούν δυο είδη α) το κάμποτο μεσαίο 2,5 μέτρα και β) το κάμποτο το σατέν 1,60 μέτρα. Τα προμηθευόμαστε από καταστήματα με υλικά συντήρησης έργων τέχνης ή από καταστήματα με λευκά είδη.
5ο ΒΗΜΑ – ΝΤΥΣΙΜΟ ΞΥΛΙΝΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ
Ως βάση για τη στερέωση του υφάσματος θα χρησιμοποιηθεί μια μοριοσανίδα (νοβοπάν) όπου περιμετρικά θα στερεωθεί με πινέζες. Οι πλάκες αυτές κατασκευάζονται από ροκανίδι, μικρά κομμάτια ξύλου που ανακατεύονται με τεχνητή ρητίνη όπου πιέζονται ισχυρά με πρέσες ενώ συγχρόνως θερμαίνονται .Οι πλάκες εξωτερικά μοιάζουν με ξύλο και στην εμφάνιση και στο χρώμα, και το συνηθέστερο πάχος τους είναι 2 εκ. Κατά την διαδικασία κάλυψης της ξύλινης επιφάνειας τεντώνουμε καλά το ύφασμα και προσέχουμε να παραμείνουν οι ίνες του υφάσματος παράλληλες γιατί υπάρχει φόβος κατά την αποκάλυψη να διαπιστώσουμε ότι η επιφάνεια του έργου μας δεν είναι επίπεδη.
6 ΒΗΜΑ- ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΓΟΥ
Στερεώνουμε με χαρτοταινία τα φύλλα
καρμπόν στην επιφάνεια προς σχεδιασμό και τοποθετούμε το σχέδιο
(Φωτ.6). Με μαύρο στυλό σχεδιάζουμε τα περιγράμματα του το έργου.
Φωτ.6
Για βοήθεια σχεδιάζουμε και την φορά της ψηφίδας. Ιδιαίτερα αν θα
κάνουμε ένα σχέδιο με μεγάλους όγκους ή μονόχρωμο φόντο καλό θα ήταν να
τραβήξουμε ευθείες γραμμές που θα μας βοηθήσουν στη ψηφοθέτηση (Φωτ.7).
Φωτ.7
Σχεδιάζουμε με μαύρο στυλό και μόνο γιατί υπάρχει κίνδυνος αν είναι
άλλο χρώμα ή μαρκαδοράκι να αποτυπωθεί πάνω στις ψηφίδες ή στο κονίαμα
λόγω τις υγρασίας (Φωτ.8).
Φωτ.8
Σε πολλά ψηφιδωτά που έχουν βρεθεί κατά καιρούς για να τονίσουν το
κεντρικό τους θέμα πλαισίωναν τις μορφές με δυο γραμμές από τις ψηφίδες
του φόντου ή ψηφοθετούσαν σε μη ευθείες γραμμές στο φόντο (Φωτ.9 ).
Φωτ.9
Προσοχή όμως στη σχεδίαση είναι ‘μαγική εικόνα’. Ένα παράδειγμα για
να γίνει αντιληπτό. Σχεδιάζουμε μια κοπέλα που κοίτα αριστερά (Φωτ.10),
όταν όμως γίνει η αποκάλυψη η κοπέλα θα κοιτά δεξιά (Φωτ.11). Πως όμως; Η
πλευρά που κοιτάμε είναι η πίσω πλευρά του έργου.
Φωτ.10
Φωτ.11
11o ΒΗΜΑ- ΚΟΝΙΑΜΑΚονίαμα ονομάζουμε μείγμα υλικών που χρησιμοποιούμε για τη συντήρηση, την κατασκευή κτιρίων και την οικοδομική δραστηριότητα. Το κονίαμα αποτελείται από ενεργά υλικά – το λευκό τσιμέντο και ασβέστη, και από αδρανή φυσικά υλικά – λευκή άμμο, θηραϊκή γη, κεραμιδόσκονη και νερό. Η σωστή δοσολογία παίζει σημαντικό ρόλο στο αν θα πετύχει ή όχι το κονίαμα μας.
Το ύδωρ, η πιο διαδεδομένη χημική ουσία ση φύση, παίζει δύο σημαντικούς ρόλους στο κονίαμα. Ο πρώτος είναι να προκαλέσει υγροποίηση και να το μετατρέψει σε υλικό αντοχής και ο δεύτερος είναι αυτός που θα δώσει στη μάζα του κονιάματος την μορφή που θέλουμε να δουλέψουμε (πυκνό ή αραιό).
Αυτό το συνδετικό υλικό που συγκρατεί ενωμένες τις ψηφίδες μεταξύ τους (κονίαμα), ανάλογα με τη χρησιμότητα του ψηφιδωτού (δάπεδο ή τοίχο) χρησιμοποιούνταν διαφορετικής σύστασης μείγματα υλικών για την παρασκευή κατάλληλου κονιάματος. Για την ιστορία όλα τα κονιάματα ψηφιδωτών που χρησιμοποιούνται σήμερα στην Ελλάδα, κατά κύριο λόγο στη συντήρηση, έχουν σαν βάση τις πανάρχαιες συνθέσεις με την προσθήκη ελάχιστου τσιμέντου.
Το ψηφιδωτό αποτελείται από δύο στρώματα, το λεπτόρρευστο και το παχύρρευστο.
1ο ΣΤΡΩΜΑ ΚΟΝΙΑΜΑΤΟΣ (ΛΕΠΤΟΡΡΕΥΣΤΟ)
ΥΛΙΚΑ ~ Λεύκη άμμο (ή μαρμαρόσκονη) κοσκινισμένη
Λευκό τσιμέντο (Portland) κοσκινισμένο
Σβησμένο ασβέστη
Κεραμιδόσκονη για γήινη απόχρωση (προαιρετικά)
Ψεκάζουμε με νερό την ψηφοθετημένη επιφάνεια (φωτ.16). Κοσκινίζουμε τα υλικά μας, τη λευκή άμμο και το λευκό τσιμέντο γιατί επιδιώκουμε να είναι ψιλόκοκκο για να εισχωρήσει στους αρμούς των ψηφίδων. Προσοχή όμως επιλέγουμε μόνο λευκό τσιμέντο γιατί αν επιλέξουμε το απλό γκρι τσιμέντο το αισθητικό αποτέλεσμα θα αλλοιωθεί σημαντικά με την παρουσία του σκούρου μεταλλικού τόνου του τσιμεντένιου αρμού ανάμεσα στις ψηφίδες. Αν θέλουμε να δώσουμε γήινη απόχρωση στο κονίαμα προσθέτουμε λίγη κεραμιδόσκονη ( ή τουβλόσκονη) αλλά πολύ λίγη ποσότητα για να μην σκουρύνει πολύ το μίγμα μας.
Φωτ.16
Σε μια λεκάνη τοποθετούμε πρώτα την άμμο και το τσιμέντο που έχουμε
πρώτα κοσκινίσει κι ανακατεύουμε καλά τα υλικά μέχρι να αποκτήσουν
ομοιογένεια, και προαιρετικά κεραμιδόσκονη. Ρίχνουμε σιγά-σιγά το νερό
ενώ ταυτόχρονα ανακατεύουμε για 5-10 λεπτά μέχρι το μίγμα μας να είναι
αρκετά ρευστό να εισχωρήσει στους αρμούς. Το μίγμα που παρασκευάστηκε το
αναμιγνύουμε με τον ασβέστη και συνεχίζουμε να ανακατεύουμε ώσπου να
γίνει ομοιογενές. Με ένα μυστρί χύνουμε το κονίαμα στο κέντρο του
καλουπιού (φωτ.20) και με ένα μεγάλο πλατύ πινέλο απλώνουμε κονίαμα
σταμπωτά από το κέντρο προς τα έξω και από τα αριστερά προς τα δεξιά.
Περνάμε σταμπωτά με το πινέλο την επιφάνεια δύο με τρεις φορές για να
σιγουρευτούμε ότι εισχώρησε παντού το κονίαμα. Το απλώνουμε μόνο με το
πινέλο γιατί με μυστρί ή οτιδήποτε άλλο αιχμηρό αντικείμενο υπάρχει
φόβος να παρασύρουμε ψηφίδες.Το πρώτο στρώμα δεν χρειάζεται να είναι
πολύ παχύ γιατί απλώς θέλουμε να καλύψουμε τις ψηφίδες.
Φωτ.20
Επιστροφή του Βυζαντίου στη Μόσχα!
Ολοκληρώνεται η οικοδόμηση του ναού της Αγίας Σκέπης της Υπεραγίας Θεοτόκου, που σύντομα θα διεκδικεί μια θέση στην πεντάδα των μεγαλύτερων ναών του κόσμου με παραδοσιακά βυζαντινά ψηφιδωτά.
Στη περιοχή Γιάσενεβο της Μόσχας ολοκληρώνεται η οικοδόμηση του ορθόδοξου καθολικού ναού της Αγίας Σκέπης της Υπεραγίας Θεοτόκου. Θα αποτελέσει τον πρώτο και τον μοναδικό, προς το παρόν, ναό, κτισμένο κατά τα αυστηρά βυζαντινά πρότυπα και θα υπενθυμίζει μ’ αυτόν τον τρόπο ότι ο Χριστιανισμός ήρθε στην παλαιά Ρωσία από την Κωνσταντινούπολη.
Μία από τις παραδόσεις του βυζαντινού κανόνα είναι το λιτό εξωτερικό των εκκλησιών μαζί με την ιδιαίτερα πλούσια, λαμπρή εσωτερική διακόσμηση, καθώς συμβόλιζε την εξωτερική σεμνότητα του ανθρώπου και την πλούσια εσωτερική ζωή του.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό των βυζαντινών εκκλησιών αποτελεί η εκτενής χρήση ψηφιδωτών, περίτεχνης διακόσμησης που συμπεριλαμβάνει απεικονίσεις πουλιών, ζώων, καθώς και του μαρμάρου και λίγων τοιχογραφιών. Δυστυχώς, τα μωσαϊκά χρησιμοποιούνταν σπανίως στη Ρωσία, λόγω του υψηλού κόστους, ενώ οι ναοί διακοσμούνταν κυρίως με τοιχογραφίες, και γι’ αυτόν το λόγο σήμερα στη Ρωσία δεν ΄σώζονται δείγματα πρωτότυπων βυζαντινών μωσαϊκών. Διατηρήθηκαν αποσπασματικά σε λίγες εκκλησίες του Κιέβου.
Εργαστήριο ψηφιδωτών βυζαντινής τεχνοτροπίας
Ακόμη στο στάδιο του σχεδιασμού του ναού της Αγίας Σκέπης, ελήφθη η απόφαση να τηρηθεί, στο μέγιστο βαθμό, η βυζαντινή τεχνοτροπία και να διακοσμηθεί σχεδόν το 70% του εξωτερικού χώρου με μωσαϊκά.
Για να γίνει αυτό, προσκλήθηκαν φημισμένοι τεχνίτες μωσαϊκού της Μόσχας και με τη συνδρομή τους δημιουργήθηκε το εργαστήριο του ναού. Όπως λέει η καλλιτέχνιδα Γεκατερίνα Μαριάσκινα, το 2008 οι πρώτοι έξι αγιογράφοι έλαβαν την ευλογία και άρχισαν να δουλεύουν το μωσαϊκό δοκιμαστικά. Εκπαιδεύτηκαν από τους ειδικούς του εργαστηρίου του Αλεξάντρ Καρναούχοφ, που συνεχίζουν και σήμερα να βοηθούν τους τεχνίτες του ναού. Κάποιοι σχηματίζουν τα πρόσωπα και τις μορφές των αγίων, άλλοι δημιουργούν σχέδια και γράμματα, άλλοι ασχολούνται με το φόντο…
Σήμερα υπάρχουν κι άλλες εκκλησίες που παραγγέλνουν μωσαϊκά στο εργαστήριο του ναού της Αγίας Σκέπης. Για τα έργα αυτά χρησιμοποιούνται έγχρωμες φυσικές πέτρες -μάρμαρο, όνυχας, τραβερτίνο και σμάλτο (ειδική τεχνική εφυάλωσης). Το σμάλτο υπάρχει έγχρωμο (πάνω από εκατό διακριτά χρώματα και αποχρώσεις) και χρυσό (παρασκευάζεται από φυσικό χρυσό). Το χρυσό σμάλτο χρησιμοποιείται κυρίως στη δημιουργία του πίσω φόντου, και αυτό δημιουργεί την εντύπωση ότι ο βυζαντινός ναός λάμπει από μέσα. Μία από τις πιο δύσκολες διαδικασίες στην κατασκευή ενός εσωτερικού, σύμφωνα με την Γεκατερίνα Μαριάνσκινα, είναι η επιλογή των χρωμάτων και η γένεση της σύνθεσης: πρέπει να συνευρεθούν η τοιχογραφία, το ψηφιδωτό και ο διάκοσμος από λευκό μάρμαρο, μέριμνα προσκεκλημένων γλυπτών.
Η διακόσμηση του ναού
Ο ναός της Αγίας Σκέπης της Υπεραγίας Θεοτόκου χωρίζεται σε δύο τμήματα: το κάτω τμήμα αποτελούν ο μικρός ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ ( βαπτιστήριο προς τέλεση βαπτίσεων) και το πάνω – ο κύριος ναός. Τα (κατασκευαστικά/διακοσμητικά) έργα επικεντρώνονται σήμερα στον πάνω ναό, η διακόσμηση του οποίου θα αποτελείται, επί το πλείστον, από μωσαϊκά. Έχει ήδη ολοκληρωθεί η διακόσμηση του τρούλου της κεντρικής αψίδας, όπου σύμφωνα με τον βυζαντινό κανόνα εγγράφεται η απεικόνιση του Παντοκράτορα. Τα δάκτυλα του δεξιού χεριού του Κυρίου ευλογούν, ενώ στο αριστερό του χέρι κρατά το Ευαγγέλιο, ανοιχτό στην σελίδα με τους στίχους: “Εγώ είμαι το φως τού κόσμου· όποιος ακολουθεί εμένα, δεν θα περπατήσει στο σκοτάδι, αλλά θα έχει το φως τής ζωής”.
Έχει ολοκληρωθεί η διακόσμηση της οροφής του κεντρικού και μεγαλύτερου τρούλου που κορυφώνεται με έναν βυζαντινό σταυρό περικυκλωμένο από αγγέλους, ο οποίος συμβολίζει τη σωτηρία της ανθρωπότητας. Αν και απομένει να ολοκληρωθεί το τμήμα του ιερού, να διακοσμηθούν οι τοίχοι και οι πεσσοί, φέτος το φθινόπωρο οι καλλιτέχνες σκοπεύουν να θέσουν την τελευταία τελεία.
Σε αντίθεση με τον πάνω ναό, το βαπτιστήριο είναι ήδη έτοιμο, λειτουργεί και εκεί τελούνται ακολουθίες. Ο κάτω ναός είναι επίσης μοναδικός – στο εσωτερικό του έχουν αναπλασθεί ακριβή προπλάσματα του συνόλου των πέντε μεγαλύτερων ιερών του Χριστιανισμού που βρίσκονται στα Ιεροσόλυμα, στον ναό του Παναγίου Τάφου: του Άστρου της Βηθλεέμ, του Παναγίου Τάφου, της Στήλης του Χρίσματος, του Τάφου της Παναγίας, του Γολγοθά. Επίσης, στον ναό έχει αναπλασθεί η Φυλακή όπου κρατήθηκε ο Χριστός τη νύχτα πριν τη Σταύρωση, η Στήλη του Άγιου Φωτός και ο λίθινος νεροκουβαλητής από τη Κανά της Γαλιλαίας – το σύμβολο του πρώτου θαύματος που έκανε ο Ιησούς Χριστός (η μετουσίωση του νερού σε οίνο).
Οι πέντε καλύτεροι τεχνίτες
Η δημιουργία ενός μωσαϊκού είναι δύσκολο έργο και απαιτεί μεγάλη υπομονή και σπουδή. Για το κάθε τετραγωνικό του μωσαϊκού χρειάζονται, ανάλογα με την πολυπλοκότητα του σχεδίου, από μία ως και μερικές εβδομάδες. Συνολικά, 2,500 τετραγωνικά θα καλυφθούν με μωσαϊκό στον ναό της Αγίας Σκέπης – μπορείτε να φανταστείτε τον όγκο του έργου που έχουν ν’ αντιμετωπίσουν οι τεχνίτες.
Σε αντίθεση με την τοιχογραφία, το μωσαϊκό είναι ανθεκτικότερο στον χρόνο. Δεν κινδυνεύει ούτε από την υγρασία, ούτε από τις εναλλαγές της θερμοκρασίας, ούτε από το δυνατό φως του ηλίου, κι αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για τις ρωσικές κλιματικές συνθήκες: σχεδόν όλες οι ρωσικές εκκλησίες είχαν τοιχογραφίες, είναι, όμως, άραγε πολλά από τα πρώιμα έργα που διατηρήθηκαν ως τις μέρες μας; Μόνο λίγα σπαράγματα…
Όπως λένε οι ειδικοί, μετά την ολοκλήρωση του κτίσματος και της διακόσμησής του, ο ναός της Αγίας Σκέπης της Υπεραγίας Θεοτόκου στο Γιάσενεβο, χάρη στην πιστότητα της υλοποίησης του βυζαντινού κανόνα και την έκταση του μωσαϊκού, θα είναι άξιος να ανήκει στην πεντάδα των μεγαλύτερων ναών του κόσμου με παραδοσιακά βυζαντινά ψηφιδωτά, να αισθανθεί το μεγαλείο τους και να μοιραστεί το πνεύμα της πρώιμης Ορθοδοξίας.
Το πρωτότυπο άρθρο στα ρωσικά δημοσιεύτηκε στο νέο περιοδικό “Νόμερ”
Πηγή: rbth.gr
Γ . ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ ΨΗΦΙΔΟΘΕΤΗΣΗ
Γ
. ΑΝΑΣΤΡΟΦΗ ΨΗΦΙΔΟΘΕΤΗΣΗ
1)
Κόβουμε ένα κομμάτι ξύλου (βάση) και πάνω του τοποθετούμε χοντρό
χαρτί πακεταρίσματος με σχεδιασμένο ανάστροφα το σχέδιο μας
2) Κολλάμε με κόλλα (υδροδιαλυτή) τις ψηφίδες με την καλή τους πλευρά πάνω στο χαρτί.
3) Όταν τελειώσουμε το κόλλημα ,αφήνουμε να στεγνώσει η κόλλα και εφαρμόζουμε γύρω από το έργο μας το πλαίσιο , ξύλινο ή μεταλλικό .
4) Φτιάχνουμε αρμοκονίαμα και με μια σπάτουλα το στρώνουμε ώστε να καλυφθούν καλά οι Ψηφίδες .
5) Φτιάχνουμε τσιμεντοκονίαμα και γεμίζουμε το πλαίσιο μέχρι πάνω. Χτυπάμε από τα πλάγια το πλαίσιο ,ώστε να γεμίσει καλά, χωρίς κενά. Μπορούμε να τοποθετήσουμε μέσα και μεταλλικό πλέγμα για ενίσχυση και σταθερότητα
6) Τοποθετούμε νάιλον ή λαδόχαρτο και πάνω του ένα κομμάτι ξύλου .
7) Αναποδογυρίζουμε προσεκτικά
8) Βρέχουμε πολύ καλά το χαρτί και το τραβάμε προσεκτικά .
9) Καθαρίζουμε με σφουγγάρι και νερό την επιφάνεια
10) Σκεπάζουμε με υγρή πετσέτα, για 3μέρες τουλάχιστον το έργο μας, διατηρώντας την πετσέτα υγρή.
2) Κολλάμε με κόλλα (υδροδιαλυτή) τις ψηφίδες με την καλή τους πλευρά πάνω στο χαρτί.
3) Όταν τελειώσουμε το κόλλημα ,αφήνουμε να στεγνώσει η κόλλα και εφαρμόζουμε γύρω από το έργο μας το πλαίσιο , ξύλινο ή μεταλλικό .
4) Φτιάχνουμε αρμοκονίαμα και με μια σπάτουλα το στρώνουμε ώστε να καλυφθούν καλά οι Ψηφίδες .
5) Φτιάχνουμε τσιμεντοκονίαμα και γεμίζουμε το πλαίσιο μέχρι πάνω. Χτυπάμε από τα πλάγια το πλαίσιο ,ώστε να γεμίσει καλά, χωρίς κενά. Μπορούμε να τοποθετήσουμε μέσα και μεταλλικό πλέγμα για ενίσχυση και σταθερότητα
6) Τοποθετούμε νάιλον ή λαδόχαρτο και πάνω του ένα κομμάτι ξύλου .
7) Αναποδογυρίζουμε προσεκτικά
8) Βρέχουμε πολύ καλά το χαρτί και το τραβάμε προσεκτικά .
9) Καθαρίζουμε με σφουγγάρι και νερό την επιφάνεια
10) Σκεπάζουμε με υγρή πετσέτα, για 3μέρες τουλάχιστον το έργο μας, διατηρώντας την πετσέτα υγρή.
Β. ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΨΗΦΙΔΟΘΕΤΗΣΗ
Β.
ΑΠΕΥΘΕΙΑΣ ΨΗΦΙΔΟΘΕΤΗΣΗ
Σε
νωπό κονίαμα
1) Φτιάχνουμε ένα ξύλινο πλαίσιο ή μεταλλικά και το γεμίζουμε με τσιμεντοκονίαμα ,μέχρι πάνω ,5χιλιοστά πριν ξεχειλίσει . Ξύνουμε την επιφάνεια λίγο για να μην είναι λεία και τοποθετούμε τις ψηφίδες ή τα βότσαλα σύμφωνα με το σχέδιο μας .Μέσα σε 3-4 ώρες πρέπει να έχουμε τελειώσει γιατί μετά θα πήξει το κονίαμα και δεν θα μπορούμε να δουλέψουμε πάνω σ' αυτό .
2)Καθαρίζουμε με σφουγγάρι και νερό τα περισσεύματα του τσιμέντου .
1) Φτιάχνουμε ένα ξύλινο πλαίσιο ή μεταλλικά και το γεμίζουμε με τσιμεντοκονίαμα ,μέχρι πάνω ,5χιλιοστά πριν ξεχειλίσει . Ξύνουμε την επιφάνεια λίγο για να μην είναι λεία και τοποθετούμε τις ψηφίδες ή τα βότσαλα σύμφωνα με το σχέδιο μας .Μέσα σε 3-4 ώρες πρέπει να έχουμε τελειώσει γιατί μετά θα πήξει το κονίαμα και δεν θα μπορούμε να δουλέψουμε πάνω σ' αυτό .
2)Καθαρίζουμε με σφουγγάρι και νερό τα περισσεύματα του τσιμέντου .
Σε βάση ξύλου
1) Πάνω σε ξύλο (κόντρα πλακέ θαλάσσης) που έχουμε αλείψει με μονωτικό υλικό κατά της υγρασίας, αποτυπώνουμε με καρμπόν (μαύρο κάρβουνο) το σχέδιο που θέλουμε να δημιουργήσουμε .
2) Κολλάμε τις ψηφίδες μας με κόλλα U.H.U plus, P.V.A.
3) Κορνιζάρουμε το έργο μας .
4) Γεμίζουμε τα κενά των ψηφίδων με αρμοκονίαμα.
5)Καθαρίζουμε προσεκτικά τις επιφάνειες των ψηφίδων με σφουγγάρι και νερό .
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1) Αρμοκονίαμα = ανακατεύουμε στεγνά ίσα μέρη τσιμέντου και λεπτής ποταμίσιας άμμου και ρίχνουμε λίγο -λίγο το νερό προσέχοντας να μην γίνει σφικτό το μείγμα .
Α .ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΙΚΗ
Α
.ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΙΚΗ
1) Κόβουμε ένα κομμάτι ξύλου 3εκ. περίπου, μεγαλύτερο από τις διαστάσεις του έργου που θέλουμε να κάνουμε .
2)Καρφώνουμε ξύλινα πηχάκια φάρδους 3εκ. στις πλευρές του ξύλου(βάσης) και μέσα στο κενό "στρώνουμε" τον πηλό (μαύρο) μέχρι πάνω στο ύψος των πλαϊνών ξύλων. Τέλος τον βρέχουμε . 3)Αποτυπώνουμε σε P.V.C.(πλαστικοποιημένο χαρτί) το σχέδιο που έχουμε σχεδιάσει και το τοποθετούμε πάνω στον πηλό .
4)Ξεκινώντας από την πάνω αριστερή άκρη του πλαισίου, αρχίζουμε να "χτίζουμε" το έργο μας κόβοντας πρώτα με ένα ξυραφάκι το χαρτί και τοποθετώντας με μια λαβίδα τις ψηφίδες στον πηλό.
5)Όταν όλες οι ψηφίδες τοποθετηθούν στον πηλό και το έργο "τελειώσει', κόβουμε ύφασμα τουλουπάνι και αφού αλείψουμε την επιφάνεια τού έργου (τις ψηφίδες) με κόλλα (αλευρόκολλα), τοποθετούμε πάνω στις ψηφίδες το τουλουπάνι και το αφήνουμε 1-2 ημέρες να στεγνώσει.
6)Ξεκαρφώνουμε τα πηχάκια .Γυρίζουμε το έργο ανάποδα με προσοχή και χαράζοντας τον πηλό σε τετραγωνάκια 1εκ. τον απομακρύνουμε σιγά σιγά.
1) Κόβουμε ένα κομμάτι ξύλου 3εκ. περίπου, μεγαλύτερο από τις διαστάσεις του έργου που θέλουμε να κάνουμε .
2)Καρφώνουμε ξύλινα πηχάκια φάρδους 3εκ. στις πλευρές του ξύλου(βάσης) και μέσα στο κενό "στρώνουμε" τον πηλό (μαύρο) μέχρι πάνω στο ύψος των πλαϊνών ξύλων. Τέλος τον βρέχουμε . 3)Αποτυπώνουμε σε P.V.C.(πλαστικοποιημένο χαρτί) το σχέδιο που έχουμε σχεδιάσει και το τοποθετούμε πάνω στον πηλό .
4)Ξεκινώντας από την πάνω αριστερή άκρη του πλαισίου, αρχίζουμε να "χτίζουμε" το έργο μας κόβοντας πρώτα με ένα ξυραφάκι το χαρτί και τοποθετώντας με μια λαβίδα τις ψηφίδες στον πηλό.
5)Όταν όλες οι ψηφίδες τοποθετηθούν στον πηλό και το έργο "τελειώσει', κόβουμε ύφασμα τουλουπάνι και αφού αλείψουμε την επιφάνεια τού έργου (τις ψηφίδες) με κόλλα (αλευρόκολλα), τοποθετούμε πάνω στις ψηφίδες το τουλουπάνι και το αφήνουμε 1-2 ημέρες να στεγνώσει.
6)Ξεκαρφώνουμε τα πηχάκια .Γυρίζουμε το έργο ανάποδα με προσοχή και χαράζοντας τον πηλό σε τετραγωνάκια 1εκ. τον απομακρύνουμε σιγά σιγά.
7)Φτιάχνουμε
ένα τελάρο ξύλινο ή μεταλλικό και τοποθετούμε μέσα πλέγμα μεταλλικό
στις διαστάσεις του πλαισίου .
8)Ανακατεύοντας στεγνά ,ίση ποσότητα άμμου και τσιμέντου και ρίχνοντας σιγά -σιγά νερό φτιάχνουμε το "χαρμάνι" με το οποίο γεμίζουμε το τελάρο 2 χιλιοστά πριν ξεχειλίσει.
9)Παίρνουμε το καθαρό (χωρίς πηλούς )τουλουπάνι και το τοποθετούμε μέσα στο τσιμέντο πατώντας το ελαφρά για να "καθίσει ".
10)Καθαρίζουμε με σφουγγάρι και νερό το έργο μας από τα περισσεύματα του τσιμέντου και το αφήνουμε μισή ώρα ακίνητο .Βρέχουμε ξανά και απομακρύνουμε το ύφασμα με προσοχή .Την επόμενη μέρα το ξαναβρέχουμε και το καθαρίζουμε με μια βούρτσα, απαλά .Το αφήνουμε 3-4μέρες βρέχοντας τo κατά διαστήματα.
8)Ανακατεύοντας στεγνά ,ίση ποσότητα άμμου και τσιμέντου και ρίχνοντας σιγά -σιγά νερό φτιάχνουμε το "χαρμάνι" με το οποίο γεμίζουμε το τελάρο 2 χιλιοστά πριν ξεχειλίσει.
9)Παίρνουμε το καθαρό (χωρίς πηλούς )τουλουπάνι και το τοποθετούμε μέσα στο τσιμέντο πατώντας το ελαφρά για να "καθίσει ".
10)Καθαρίζουμε με σφουγγάρι και νερό το έργο μας από τα περισσεύματα του τσιμέντου και το αφήνουμε μισή ώρα ακίνητο .Βρέχουμε ξανά και απομακρύνουμε το ύφασμα με προσοχή .Την επόμενη μέρα το ξαναβρέχουμε και το καθαρίζουμε με μια βούρτσα, απαλά .Το αφήνουμε 3-4μέρες βρέχοντας τo κατά διαστήματα.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1) Οι ψηφίδες πρέπει να είναι κάθετες στις γραμμές του σχεδίου .
2) Τις ψηφίδες τις κόβουμε με σκεπάρνι & άκμονα (αν είναι μεγαλύτερα τεμάχια ) ή με τανάλια .
3) Η "υπερβολή" στην κόλλα (αλευρόκολλα ) κάνει "κακό ".
1) Οι ψηφίδες πρέπει να είναι κάθετες στις γραμμές του σχεδίου .
2) Τις ψηφίδες τις κόβουμε με σκεπάρνι & άκμονα (αν είναι μεγαλύτερα τεμάχια ) ή με τανάλια .
3) Η "υπερβολή" στην κόλλα (αλευρόκολλα ) κάνει "κακό ".
Αλευρόκολλα
= 1κουταλιά σούπας αλεύρι ,1ποτήρι νερό. Αφού το κατεβάσουμε από
την φωτιά, ρίχνουμε 1κουταλιά γλυκού μέλι .
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)